Een toelichting op de cursus rondom Benjamin van Tudela.
U moet weten, mijn heer, dat ons land
In de Heilige Taal Sefarad wordt genoemd,
Maar de islamitische burgers noemen het Al-Andalus,
en het koninkrijk noemden ze Córdoba.
Deze trotse verklaring werd geschreven in het midden van de tiende eeuw door een van de meest vooraanstaande burgers van Córdoba: Hasdai Ibn Saprut. Hasdai was de Nasi, de prins, van zijn Joodse gemeenschap en daarnaast was hij vizier, de rechterhand van de beschermheer ‘der Islamitische burgers’, Kalief Abd ar-Rahmaan III. Deze twee mannen toonden een bijzondere spirituele en intellectuele kracht.
Achter de gouden eeuwen van Andalusië vinden wij vele Joodse intellectuelen die Al-Andalus mede groot hebben gemaakt. Sefarad was het thuisland van een enorme Joodse gemeenschap totdat zij in 1492 gedwongen werden zich te bekeren tot het christendom of uit Spanje te vertrekken. Deze gemeenschap leverde denkers en filosofen zoals de eerder genoemde Hasdai Ibn Saprut, rabbijn Mozes ben Nachman van Gerona (Nachmanides), Rabbijn Maimonides (Rambam) maar ook dichters zoals Jehuda Halevi en veldheren zoals Shmuel Ibn Nagrella.
De vele grote namen stapelen zich snel op en over alle genoemde personen kunnen boeken vol worden geschreven. In de cursus volgen wij echter het (vaak) onbekende werk The Itinerary of Benjamin of Tudela (12e eeuw). Benjamin was een onbekende tijdgenoot van Rambam die Joodse gemeenschappen in kaart bracht door middel van zijn reisverslag.
Benjamin vertrekt rond 1159 op een reis die Marco Polo zou hebben doen inspireren een kleine honderd jaar later. Van Sefarad vertrekt Benjamin naar Zuid-Frankrijk, Italië, Klein-Azië, de Levant en Egypte en gaat tot diep in Irak/Iran. Onderweg beschrijft hij hoe Joodse gemeenschappen zich staande houden in galoet: iedere gemeenschap op zijn manier. Hij bezoekt de belangrijke pelgrimsplaatsen en lijkt met name geïnteresseerd in de autonome, Joodse staten in Arabië.
Wellicht was Benjamin zeer verontrust betreffend de toekomst van Joods Sefarad waardoor allle andere Joodse geleerden hadden besloten Spanje te verlaten, zoals Jehuda Halevi en Rambam. De gouden eeuwen van de joodse gemeenschap leken in de 12e eeuw tot een einde te komen: intolerante Berberse stammen zoals de Almohaden in het Zuiden en christelijke vorsten in Noord-Spanje begonnen Al-Andalus in te nemen wat catastrofale gevolgen zou veroorzaken voor de Joodse gemeenschap daar. De theorie is dat Benjamin een nieuw thuisland voor de Spaans-Joodse gemeenschap zocht en daardoor in zijn werk de Joodse, autonome gebieden bezoekt en omschrijft.
In de cursus in ons joodse leerhuis in Rotterdam volgen wij de geschiedenis van de Joodse gemeenschap van Europa en gaan wij met Benjamin van Tudela mee op reis naar Byzantijnse keizers, Kaliefen en krijgen wij een beeld van de Joodse gemeenschap in de middeleeuwen: niet alleen als slachtoffers maar tevens als handelaren, filosofen, schilders, leerlooiers, krijgsheren en huurlingen. We zien de diversiteit in de gemeenschappen die door het judaïsme met elkaar verbonden zijn.
